SCHOLEN

Vòòr de oorlog gingen alle joodse kinderen naar de openbare scholen in Zwolle.

Aaltje Frank was een joodse onderwijzeres op een openbare school in Zwolle. Ze is geboren op 31 augustus 1889 als jongste van vier kinderen. Haar ouders waren Isaak Frank en Leentje de Wolff, beiden uit Utrecht. De vier Frank-kinderen (Hartog, Rosette, Henri en Aaltje)  zijn allen in Zwolle geboren, dus de ouders zijn vòòr 1884 naar Zwolle verhuisd. In de oorlogstijd woonde Aaltje aan de Schellerweg 24 in Zwolle (Ittersum). Ze overleefde de oorlog. We hebben geen sterfdatum- en plaats van haar.

Klas 3, foto uit 1922. Juf Frank zit waarschijnlijk vijfde van links op bank Bron: Beeldbank Joods Historisch Museum, Amsterdam

Op de school aan de Westerlaan (School 1) zaten twee joodse leerlingen in dezelfde klas: Bernard Maurits Stibbe en Josephine (Jos) Sanders.

Midden links, achter de twee blonde jongetjes, zit Jos(ephine) Sanders. Bernard (Maurits) Stibbe zit vooraan, tweede van rechts. Omstreeks 1935 Bron: Bernard Maurits Stibbe

Toen de bezetter op 15 augustus 1941 verordende dat de joodse kinderen per 1 september afgescheiden moesten worden van de niet-joodse scholen, werden er in Zwolle twee joodse scholen in het leven geroepen: een lagere school in de Voorstraat 41 en een Joods Lyceum, Thorbeckegracht 11 en 17. Per 1 oktober werden daar lessen voor de joodse kinderen gegeven. Deze panden aan de Thorbeckegracht waren het eigendom van Charles  Vecht en hij stond hij ze vrijwillig af in tijd van nood, met als doel de joodse jeugd te helpen.

Aanvankelijk leerde men alleen op de Thorbeckegracht 11. Het gebouw bevatte 5 leslokalen. Voor vakken als gymnastiek en tekenen was er echter onvoldoende ruimte op nummer 11 en zodoende werd er later ook lesgegeven op nummer 17. Eind 1942 kwam hieraan een einde, toen de jodenvervolging extreem werd.

Hier volgen een aantal foto’s van de joodse scholen in Zwolle:

Bron: ‘Gids langs de geschiedenis van joods Zwolle’
(Jaap Hagedoorn en Marco Groen), bladzij 66

Het gebouw aan de Voorstraat had 3 leslokalen voor het lager onderwijs en de U.L.O. In totaal leerden er ongeveer 60 joodse kinderen. De onderwijzers waren Elie Denneboom (Vondelkade 43), Aaltje Wolff-Frank (Schellerwegen Elisabeth (Lies) de Leeuw.

Vanaf december 1942 fungeerde het gebouw als ‘Joods Ziekenhuis’, omdat ook de gezondheidszorg gescheiden werd door de bezetter. Er waren 2 kamers bestemd voor de joodse patiënten. Aan het ziekenhuis kwam een einde in april 1943.

Chanoeka op de Joodse school Zwolle in de Voorstraat 41 in december 1939. Vlnr. bovenste rij: Kitty en Mr. David Sanders-Frankfort, Jenny en Nathan van Zwaanenburgh-Hirsch, Edith en Janny Troostwijk, Nettie Davidson. Middelste rij: David Hompes, David Davidson. Onder Nico van Zwaanenburgh staat Jules Levie; onder Edith Troostwijk staat Lien Levie, rechts Riek Levie. Uiterst rechts: Jopie Anholt. Derde rij: Onder Jenny van Zwaanenburgh staat (Sophie) Fietje Krammer. Onderste rij: Israel (Iesje) Jakobs, Bernard (Maurits) Stibbe, Simon Hein Frank (zie bar mitswa deel), Frits Sanders (met muts), onbekend, Mientje Davidson (blokjesjurk), Joël Simon Frank, onbekend, Ruth Helena (alias Lore Henriëtte) Weinmann.
Bron: Riek Levie

De volgende foto’s zijn onderdeel van het dagboek dat Richard Bloch, de vader van Gerda en Doris, schreef (in het Duits, zijn moedertaal) tijdens de oorlog. Gerda (geboren in 1925) en Doris (Berlijn, 13.11.1928 – 2008) vluchtten uit het gevaarlijke Duitsland in 1939, samen met hun ouders,

Richard Bloch met zijn dochtertjes Doris en Gerda in 1929, Duitsland Bron: Richard Bloch, Gerda Mosse-Bloch

Richard en Ilse Bloch-Cats kwamen  met hun dochtertjes via Shanghai naar Zandvoort aan en ze verhuisden vervolgens naar Den Haag. Uiteindelijk kwam het gezin in een huisje van de familie Jurriaanse in Hulshorst terecht (september 1940). Eerst gingen Gerda en Doris  naar de openbare school in Harderwijk, maar toen dat begin september 1941 niet meer mocht, bezochten ze het Joodse Lyceum in Zwolle. Ze reden elke dag per stoptrein van Hulshorst naar Zwolle, ze stonden om 6 uur op en kwamen om 17 uur weer thuis.

Richard voorzag zijn dagboek met de nodige foto’s:

In het pand aan de Thorbeckegracht was de bekende staatsman Johan Rudolf  Thorbecke (Zwolle, 14.1.1798 – 4.6.1872)  geboren.

Johan Rudolf Thorbecke Bron: Wikipedia

Thorbeckegracht 11, het geboortehuis van
J.R. Thorbecke Bron: Mirjam Kan 2012

Drie joodse meisjes kijken uit de ramen van de Thorbeckegracht 11 in april 1942:

Links: Gerda Bloch en waarschijnlijk Liesbeth Wolff. Meisje in het rechterraam: onbekend. Bron: Richard Bloch, Gerda Mosse-Bloch

Thorbeckegracht 17, fungeerde eveneens als
Joods Lyceum in de oorlog Bron: Mirjam Kan, 2012

In het handschrift van Richard Bloch: 4 Joodse meisjes in september 1942, klas IV A. Gerda Bloch en Betsy van Spiegel overleefden de oorlog, evenals Beppie (ze heette eigenlijk Bertha) Denneboom (die naar Israël emigreerde en jarenlang in kiboets Sde Nechemia heeft gewoond). Jannie Troostwijk is omgebracht (zie Danneboom deel).Boven: Betsy en Gerda. Onder: Jannie en Beppie. Bron: Richard Bloch, Gerda Mosse-Bloch

De leraren aan het Joods Lyceum op de Thorbeckegracht 11. In de 5 aanwezige lokalen werden verschillende lessen gegeven.
Bron: ‘Fragmenten – joods leven in Zwolle en omgeving’ (Jaap van Gelderen), bladzij 51

De leraren aan het Joods Lyceum op de Thorbeckegracht 11. In de 5 aanwezige lokalen werden verschillende lessen gegeven. Bron: ‘Fragmenten – joods leven in Zwolle en omgeving’ (Jaap van Gelderen), bladzij 51

Klas 1 van het Joods Lyceum te Zwolle:

Voor het gebouw aan de Thorbeckegracht. Boven: Judith (Jupie) Krammer, Juda David (Jules) Levie, Doris Bloch, Betty van der Horst (Steenwijk), Liesbeth Johanna Wolff (Meppel) en Betty C. Levie (Meppel). Voor: Mau(rits) Stibbe, Regina Gosschalk (Deventer), Emanuel (Mani) Anholt en Isaac Maurits (Ies) Zwartz (Deventer).

Een groep meisjes voor het Lyceum. Herkenbaar: links boven Josephine Sanders. Midden, tweede van links: Betty Levy, 2evan rechts Jannie Danneboom, onbekend (met bril). Voorste rij, uiterst links waarschijnlijk Jupie Krammer, uiterst rechts: Regina Gosschalk, Liesbeth Wolff en Doris Bloch

Een groep leerlingen met twee leraren, op de foto ter gelegenheid van het huwelijk van leraar Nico Herschel, maart 1942.

Een groep leerlingen van het Joodse Lyceum, Thorbeckegracht 11. Boven vlnr. Mau(rits Bernard) Stibbe, onbekend (achter), Willem Boutelje, onbekend, Mozes (Moop) Slager (Steenwijk), Nico Herschel, onbekend, Edith Deutschkron, onbekend, Gerda Bloch, Frits (Philippus) van Zuiden, Karl Rosenthal, Jannie Troostwijk, Joël Simon (Jo’ke) Frank. Midden: Emanuel (Mani) Anholt, Betty Levy,onbekend, Betty Levie, Isaac Zwarts. Onder: Judith (Jupie) Krammer, Betty van der Horst, Liesbeth Wolff, Regina Gosschalk, onbekend, Doris Bloch Bron: Richard Bloch, Gerda Mosse-Bloch

Bron: Richard Bloch, Gerda Mosse-Bloch

Na de oorlog konden de joodse kinderen, net als daarvoor, weer gewoon de openbare scholen bezoeken.

Vera Davidson in haar klas aan de U.L.O. in Zwolle, vlak na de oorlog. Vera staat op de onderste rij van staanden, vijfde van links (met vlechtjes) Bron: www.schoolbank.nl

Zomer 1968, de zesde klas aan de Oosterenkschool. Rechts boven, naast dhr. Brugman: Mirjam Kan. Bron: www.schoolbank.nl